Definicje

  

A

Asertywno-zdobywcze taktyki autoprezentacji to zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie i utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Zachowania te motywowane są pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego i pozostają charakterystyczne raczej dla osób o wysokiej samoocenie. Należą do nich ingracjacja, zastraszanie, autopromocja, autopromocja przez skojarzenie oraz świecenie przykładem (Wojciszke 2013, 166).

Autoafirmacja (self-affirmation) – potwierdzanie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby, szczególnie przez ekspresję i obronę wartości, z którymi jednostka się utożsamia, bądź dzięki skupieniu uwagi na silnych stronach własnej osoby (Wojciszke 213, 530).

Autoprezentacja (self-presentation) – świadoma lub nieświadoma kontrola wrażenia wywieranego w interakcjach czy sytuacjach społecznych. Jest jedną z ważnych postaci kierowania wrażeniem przez odgrywanie ról. Zjawisko zostało spopularyzowane przez urodzonego w Kanadzie amerykańskiego socjologa, Ervinga Goffmana (1922-82), w książce The Presentation of Self in Everyday Life (1959) [pol. tłum. Człowiek w teatrze życia codziennego]. Zob. też ingracjacja (Colman,2009, 57).

Autoprezentacja (self-presentation, impression-management) – kształtowanie (kontrola) sposobu, w jaki spostrzegają nas inni ludzie; manipulowanie wrażeniem wywieranym na innych (Wojciszke 2013, 530).

Autoprezentacja – wszelkie wyrazy ekspresji oraz zachowania ukierunkowane na wywołanie pożądanego wrażenia lub przybliżenie się do upragnionego ideału własnej osoby (Myers 2003,89).

Autoprezentacja – proces, w którym człowiek daje otoczeniu do zrozumienia, że jest taką, a nie inną osobą, czy też że posiada określone cechy (Leary 2007, 29).

Autoprezentacja (samoprezentacja) – zachowania poprzez które jednostka kształtuje wyobrażenia innych o sobie samej i kontroluje wrażenie, jakie wywiera na innych. Sposób samoprezentacji zależy m.in. od dystansu psychologicznego istniejącego między osobą dokonującą samo prezentacji a odbiorcami jej komunikatów, od znaczenia, jakie w danej sytuacji odgrywa aprobata społeczna, i od celów, jakie zamierza osiągnąć jednostka dokonująca autoprezentacji. Wśród technik autoprezentacji wyróżnić można: ingracjację, która polega na tym, że schlebiamy jakiejś osobie, aby wzbudzić jej sympatię; promowanie siebie polegające na aktywnym eksponowaniu własnych zalet i dążeniu do wywarcia na innych korzystnego wrażenia; pławienie się w cudzej chwale, gdy jednostka stara się zaimponować innym znajomością z osobami utalentowanymi, które odniosły sukces i mają wysoką pozycję społeczną. Do technik autoprezentacji zalicza się też kreowanie usprawiedliwień dla możliwej porażki, które polega na tym, że osoba, zanim zaangażuje się w wykonywanie zadania, przygotowuje usprawiedliwienie dla ewentualnego niepowodzenia, tworząc dodatkowe utrudnienia na drodze do osiągnięcia celu (Siuta 2009, 38).

Autoprezentacja – proces kontrolowania sposobu, w jaki widzą nas inni, nazywamy autoprezentacją albo manipulowaniem wrażeniem (Leary 2007, 14).

Autoprezentacja (manipulowanie wywieranym wrażeniem) – proces kontrolowania przez jednostkę sposobu, w jaki jest postrzegana przez otoczenie (Leary 2007, 56).

Autoprezentacja – termin nawiązuje do pożądanego wizerunku własnej osoby, jaki pragniemy przedstawić zarówno widowni obecnej na zewnątrz, czyli innym ludziom, jak i znajdującej się wewnątrz, czyli po prostu sobie samym. Wkładamy wiele wysiłku w to, żeby udowodnić, że jesteśmy tymi osobami, za jakie pragniemy uchodzić (Myers2003,  89).

Autoprezentacyjne tarapaty –  wypadki, które w oczywisty sposób (i czasem nieodwracalnie) rujnują wizerunek jednostki w oczach otoczenia, nazywać będziemy autoprezentacyjnymi tarapatami. Do tarapatów autoprezentacyjnych dochodzi w sytuacji, kiedy wydarzenia mają niepożądany wpływa na wizerunek, który człowiek sobie przypisuje lub chciałby sobie przypisywać (Leary 2007, 139).

Autopromocja (self-promotion) – przedstawianie siebie jako osoby kompetentnej (Wojciszke 2013, 530).

Autopromocja przez skojarzenie (self-promotion by association) – podwyższanie swojej wartości przez kojarzenie własnej osoby z pozytywnymi, a rozkojarzenie z negatywnymi zdarzeniami lub osobami (Wojciszke 2013, 530).

D

Dramaturgiczna świadomość – w większości sytuacji nasze postępowanie motywowane jest czymś innym niż chęć wywarcia jakiegoś wrażenia na innych. Kiedy indziej jednak dobrze pamiętamy, że otaczający nas ludzie kształtują sobie o nas jakieś wyobrażenie. Znajdujemy się wówczas w stanie dramaturgicznej świadomości, w którym zdajemy sobie sprawę, że nasze zachowanie świadczy o nas (Leary 2007, 29).

Dylemat autentyczności (authenticity dilemma) – dylemat autoprezentacyjny – czy przedstawiać się w sposób pożądany przez audytorium, ale nieprawdziwy, czy też w sposób prawdziwy, ale niepożądany przez audytorium (Wojciszke 2013, 532).

E

Egotyzm atrybucyjny – jako błąd atrybucyjny sprawia, że ludzie przypisują własne sukcesy czynnikom wewnętrznym, takim jak zdolności, a własne porażki sytuacyjnym czynnikom zewnętrznym, takim jak pech (Colman2009, 182).

Efekt Ascha – forma konformizmu, w której większość grupy wpływa na formułowane przez jednostkę oceny niejednoznacznych bodźców, takich jak różne długości odcinków (Zimbardo, Johnson,McCann 2010e, 216).

Efekt pierwszeństwa (primacy affect) – w kształtowaniu wrażenia tendencja przejawiająca się w tym, że informacja o sobie prezentowana jako pierwsza ma większy wpływ na całościowe wrażenie w związku z tą osobą, jakie kształtuje się u odbiorcy, niż informacja zaprezentowana później (Colman 2009, 172).

Eksponowanie i ukrywanie – proponuje się publiczności wyidealizowane wrażenie, wysuwając na pierwszy plan pewne fakty i ukrywając inne (Goffman 1981, 108).

Emocja (emotion) – krótkotrwały stan psychiczny o charakterze oceniającym, afektywnym bądź intencjonalnym, w tym zadowolenie, smutek, wstręt oraz inne uczucia wewnętrzne (Colman2009, 192).

G

Grupa własna – „my”, osoby mające poczucie przynależności do jednej grupy i wspólnej grupowej tożsamości (Myers 2003, 453).

H

Hipokryzja moralna (moral hypocrisy): skłonność do przedstawiania się sobie i innym jako osoba moralna bez podejmowania faktycznie moralnych działań (Wojciszke2013, 535).

I

Ingracjacja (ingratiation) – podlizywanie się, taktyka autoprezentacji polegająca na pozyskiwaniu cudzej sympatii przez pochlebstwa, przysługi, eksponowanie podobieństwa poglądów i własnych sympatycznych cech (Wojciszke 2013, 535).

K

Kierowanie wrażeniem (impression management) – kontrola i regulacja informacji w celu wywarcia wpływu na kształtowanie wrażenia lub postawy czy opinie osób, na które to działanie jest nakierowane. Przez kierowanie wrażeniem jednostka stara się ukształtować wrażenie innych na temat danej osoby (np. siebie samej, przyjaciela lub wroga) lub zdarzenia (np. sukcesu albo porażki). Kierowanie wrażeniem skoncentrowane na kontrolowaniu wrażeń na temat siebie nazywa się autoprezentacją (Colman 2009, 308-309).

Konformizm – skłonność ludzi do przyjmowania zachowań, postaw i opinii innych członków grupy (Zimbardo, Johnson, McCann 2010e, 216).

Komunikacja niewerbalna (non-verbal communication, NVC) – każda z form komunikacji, poza językiem (1), do których zalicza się parajęzyk (pozawerbalne aspekty mowy), wyraz twarzy, wymiana spojrzeń, kontakt wzrokowy, mowa ciała (gesty i inne ruchy ciała pełniące funkcję komunikacyjną) i proksemika (wykorzystanie przestrzeni osobistej w celu komunikacyjnym) (Colman2009, 327).

Kształtowanie wrażenia (impression formation) – szybkie utworzenie całościowego spostrzeżenia lub zrozumienia charakteru czy osobowości drugiej osoby na podstawie licznych zróżnicowanych cech. Jednym z głównych problemów dotyczących tego zagadnienia jest określenie, czy do łączenia informacji ludzie stosują modele addytywne, czy nieaddytywne (Colman 2009, 346).

M

Mechanizmy obronne (defence mechanisms) – pojęcie stosowane najpierw w psychoanalizie, później szerzej w psychologii i psychiatrii w odniesieniu do sposobów, w jaki ego broni się przed żądaniami id. Bardziej ogólnie, jest to wzorzec uczuć, myśli czy zachowań pojawiających się w odpowiedzi na spostrzegane psychiczne zagrożenie, co umożliwia stosującej go osobie uniknąć świadomości konfliktu lub wywołujących lęk idei czy pragnień. W książce Ego i id (1923) Freud dał wyraz swojemu przekonaniu, że mechanizmy obronne są nieświadomą funkcją ego (Colman 2009, 378-379).

Mowa ciała (kinesics/body language) – gesty i inne ruchy ciała odgrywające rolę w komunikacji niewerbalnej. Gesty są często klasyfikowane jako: emblematy (gesty zastępujące słowa, takie jak machanie ręką na „do widzenia” lub przyłożenia palca wskazującego do warg oznaczające „cisza”; ilustratory (gesty towarzyszące mowie i obrazujące jej treść, takie jak rozłożenie rąk dla zilustrowania opisu wielkiej ryby); adaptery (gesty polegające zazwyczaj na dotykaniu własnego ciała, pomagające w radzeniu sobie z reakcjami emocjonalnymi, takie jak zakrycie oczu w szoku lub przyłożenie dłoni do ust ze zdziwienia); regulatory (gesty towarzyszące mowie i pomagające koordynować kolejność zabierania głosu, w tym uniesienie ręki sygnalizujące, że dana osoba jeszcze nie zakończyła (wypowiedzi). Są również oznaki emocji, do których należą wyrazy twarzy przekazujące informacje o stanach emocjonalnych (Colman 2009, 412).

O

Obronne taktyki autoprezentacji (protective self-presentation) – zachowania autoprezentacyjne ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub ochronę zaatakowanej tożsamości i wartości naszej osoby, głównie samoutrudnianie, wymówki, usprawiedliwienia i przeprosiny (Wojciszke 2013, 539).

Odwrócenie (reversal) – akt lub proces odwracania. W psychoanalizie mechanizm obronny, za pomocą którego cel popędu zmienia się w przeciwieństwo, zazwyczaj z postaci aktywnej w pasywną, na przykład kiedy sadyzm seksualny zamienia się w masochizm seksualny albo oglądactwo w ekshibicjonizm. Nazywany też odwróceniem w przeciwieństwo (Colman 2009, 466).

P

Pamięciowe manipulacje – operowanie wywieranym wrażeniem za pomocą strategicznego zapamiętania i zapominania (Leary2007, 35).

Pławienie się w cudzej chwale – budowanie pozytywnego obrazu Ja na podstawie osiągnięć innych członków własnej grupy, nawet bez żadnego osobistego wkładu w te sukcesy (Crisp, Turner 2009, 335).

Podwyższanie atrakcyjności fizycznej – wszystko, co zmierza do poprawienia wyglądu (Leary 2007, 39).

Polerowanie i retuszowanie – odmiana pławienia się w odbitym blasku: wyolbrzymianie widocznych zalet ludzi, miejsc i instytucji, z którymi mamy jakiś związek (polerowanie) oraz minimalizowanie ich niekorzystnych cech (retuszowanie) (Leary 2007, 42).

Prezentowanie emocji – reakcje emocjonalne stosowane w celu przedstawienia pożądanego wizerunku własnej osoby (Leary 2007,37).

Przeprosiny (apology) – taktyka autoprezentacji polegająca na akceptowaniu własnej odpowiedzialności za jakąś szkodę, okazanie żalu, kompensowanie szkody ofierze (Wojciszke 2013, 541).

Przetwarzanie automatyczne (automatic processing) – każde przetwarzanie informacji następujące mimowolnie, bez udziału świadomej intencji czy kontroli, jako dobrze wyćwiczona czynność, taka jak patrzenie, czytanie, jazda na rowerze, gra w znaną grę lub prowadzenie samochodu. W porównaniu z przetwarzaniem kontrolowanym jest ono o wiele szybsze i wymaga znacznie mniejszego wysiłku, trudniej ulega zaburzeniu wskutek zmęczenia czy alkoholu i może obejmować równoległe przetwarzanie informacji z więcej niż jednego kanału czuciowego, lecz jego wprowadzenie jest wolniejsze i wymaga więcej ćwiczeń, niż przetwarzanie kontrolowane, a gdy zostanie wprowadzone, trudniej je kontrolować (Colman 2009, 594).

Przetwarzanie kontrolowane (controlled processing) – każda postać przetwarzania informacji wymagająca świadomej uwagi lub kontroli, tak jak w przypadku wykonywania nowego, trudnego zadania. Jest dużo wolniejsze niż przetwarzanie automatyczne i wymaga więcej wysiłku, łatwo ulega zakłóceniom przez zmęczenie czy alkohol i zazwyczaj nie obejmuje równoległego przetwarzania informacji z więcej niż jednego kanału sensorycznego (Colman 2009, 595).

Publiczne atrybucje – wyjaśnianie własnego zachowania w sposób zgodny z określonym wizerunkiem społecznym (Leary 2007, 52).



R

Racjonalizacja (rationalization) – akt uzasadniania kompromitującego zachowania po jego wystąpieniu lub usprawiedliwianie czy tłumaczenie się po fakcie. W psychoanalizie mechanizm obronny polegający na przywołaniu fałszywego, ale samouspokajającego wyjaśnienia zachowania, które w rzeczywistości jest efektem wypartych pragnień (Colman 2009, 621).

S

Samoocena – stosunek człowieka do samego siebie, szczególnie do charakteryzujących go właściwości. Samoocenę stanowi zbiór sądów wartościujących, odnoszących się do poszczególnych cech czy właściwości jednostki, a także ogólny stosunek jednostki do siebie w większości aspektów, które uważa ona za ważne. Stosunek jednostki wobec samej siebie może być pozytywny (wówczas mówimy o samoocenie wysokiej) lub negatywny (wówczas mamy do czynienia z samooceną niską). Samoocena może być w różnym stopniu adekwatna. Adekwatność określa stopień zgodności między cechami, jakie jednostka faktycznie posiada, a tymi, która jest skłonna sobie przypisywać. Samoocena nieadekwatna może przybierać formę samooceny zaniżonej lub zawyżonej. Oceniając siebie, jednostka bierze pod uwagę wyniki własnych działań, dokonuje analizy informacji o własnych sukcesach i niepowodzeniach, a także uwzględnia opinie i oceny formułowane przez innych ludzi (Siuta 2009, 254).

Samoutrudnianie (self-handicapping) – angażowanie się w działania, myśli lub uczucia, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę (a w dodatku nasilają osobistą chwałę w wypadku sukcesu) (Wojciszke 2013, 543).

Spostrzeganie lustrzane – odwzajemniane wizerunki siebie tworzone przez strony konfliktu. Na przykład każdy może spostrzegać siebie jako moralnego i kochającego pokój, a drugą stronę jako złą i agresywną (Myers 2003, 648).

Stereotyp fizycznej atrakcyjności – przypuszczenie, że ludzie charakteryzujący się pięknem fizycznym posiadają również wiele innych pożądanych cech. Wierzymy, że to, co piękne, jest jednocześnie dobre (Myers2003, 543).

Stereotypy – uogólnienia dotyczące członków jakiejś grupy społecznej, sprawiające, że traktujemy ich jako posiadających te same właściwości, nie dostrzegając istniejących między nimi różnic. Jeśli generalizacja jest wynikiem doświadczeń, a stereotyp zgodny jest z rzeczywistością, to pełni on funkcję przystosowawczą, stanowiąc metodę radzenia sobie ze złożonymi zjawiskami społecznymi. Gdy stereotyp jest wynikiem nadmiernej generalizacji, jest negatywny lub fałszywy, wówczas może być społecznie szkodliwy, prowadząc do uprzedzeń i dyskryminacji (Siuta2009, 269-270).

Stronniczość w służbie ego – skłonność do tendencyjnie korzystnego spostrzegania siebie (Myers 2003, 72).

Suplikacja (supplication) – taktyka autoprezentacji polegająca na przedstawianiu siebie jako osoby bezradnej i „nieudacznika” (Wojciszke 2013, 544).

Ś

Świecenie przykładem (exemplification): przedstawianie siebie jako osoby moralnej (Wojciszke2013, 544).

T

Taktyki atrybucyjne i repudiacyjne – taktyki autoprezentacyjne zmierzające do zakomunikowania, że człowiek posiada pewne cechy albo że jest osobą danego typu, nazywane są taktykami atrybucyjnymi. Często wszakże zależy nam na przekonaniu otoczenia, że nie jesteśmy ludźmi pewnego typu. Taktyki które służą zaprzeczeniu, że jednostkę charakteryzują określone cechy, lub też że jest osobą danego typu, zwane są taktykami repudiacyjnymi (Leary 2007, 29-30).

Tendencyjność w służbie grupy – tłumaczenie pozytywnych zachowań członków grupy obcej przyczynami zewnętrznymi, a przypisywanie zachowań negatywnych wewnętrznym predyspozycjom (podczas gdy skłonni jesteśmy usprawiedliwiać takie same negatywne postępki członków naszej grupy) (Myers 2003, 473).

Teoria równowagi poznawczej (cignitive balance theory) – koncepcja zakładająca uzgadnianie (dopasowywanie) postaw wobec obiektów spostrzeganych jako do siebie przynależące (tworzące jednostkę poznawczą) (Wojciszke 2013, 545).

Teoria społecznego uczenia się – teoria głosząca, że uczymy się społecznych zachowań poprzez obserwację i naśladownictwo oraz otrzymywanie kar i nagród (Myers 2003, 499).

Teoria spójności poznawczej (cognitive consistency theory) – każda z licznych teorii postaw i zmiany postaw, zgodnie z którą ludzie dążą do zachowania spójności między własnymi przekonaniami. Do najbardziej znanych należą teoria równowagi (Heidera), teoria zgodności postaw i teoria dysonansu poznawczego (Colman 2009, 761).

Tożsamość osobista (personal identity) – doświadczanie siebie samego jako niepowtarzalnej jednostki różniącej się od innych jednostek; wiąże się z podziałem świata społecznego na kategorie „ja-inni” i wyodrębnieniem wiedzy o własnych cechach, które najsilniej odróżniają jednostkę od pozostałych członków własnej grupy (Wojciszke 2013, 545).

Tożsamość społeczna (social identity) – doświadczanie siebie samego jako członka grupy, z którą człowiek się utożsamia, różniącej się od innych grup społecznych; wiąże się z podziałem świata społecznego na kategorie „my-oni” (Wojciszke 2013, 545).

U

Usprawiedliwienia (justifications) – taktyka autoprezentacji polegająca na akceptowaniu własnej odpowiedzialności przy jednoczesnym przekonywaniu, że „długoterminowe” korzyści z naszych działań przewyższą „pozorne” lub „krótkoterminowe” szkody (Wojciszke 2013, 546).

Usuwanie się z cienia porażki – odwrotność pławienia się w odbitym blasku: odcinanie się od tych, którzy stracili reputację (Leary 2007, 42).

W

Warunkowanie sprawcze – proces, za pomocą którego organizm uczy się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji, czyli tego, że sprawia ona pojawienie się pożądanych stanów rzeczy. Jeżeli po jakimś zachowaniu następuje nagroda, szansa wystąpienia tego zachowania w przyszłości rośnie (Wojciszke 2013, 380).

Wymówki (excuse) – taktyka autoprezentacji polegająca na zaprzeczaniu intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywaniu, że nie miało się kontroli nad przebiegiem zachowania bądź jego wynikami (Wojciszke 2013, 547).

Wyrażanie postaw – opisywanie wewnętrznych uczuć sympatii lub antypatii, wynikających z przekonań na temat jakiejś osoby, obiektu bądź wydarzenia (Leary 2007, 32).

Wzmocnienie pozytywne – bodziec prezentowany po reakcji i zwiększający prawdopodobieństwo ponownego jej wystąpienia (Zimbardo, Johnson, McCann 2010b, 134).

Z

Zaangażowanie ego (ego involvement) – zaangażowanie poczucia własnej wartości w działanie lub zadanie (Colman 2009, 871).

Zastraszanie – przedstawianie siebie jako „twardego faceta”, osoby agresywnej, nieprzyjemnej, groźnej, która może narobić kłopotów i od której niczego nie sposób uzyskać (Wojciszke 2013, 171).

Zjawisko wiary w sprawiedliwy świat – skłonność ludzi do podzielania przekonania, że świat jest sprawiedliwy i każdego spotyka to, na co zasłużył, oraz zasługuje na to, co go spotyka (Myers 2003, 474).

 
 

Definicje w podziale tematycznym:
 

Definicje autoprezentacji

Definicje taktyk autoprezentacyjnych

Inne przydatne definicje
                                                   
 
 
 

Zapraszam do odwiedzania mojej nowej strony o autoprezentacji: http://autoprezentacja.innelektury.pl/

google.com, pub-3184547611741645, DIRECT, f08c47fec0942fa0